Εκπαιδευτικό Υλικό
Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από συνέντευξη του γνωστού ελληνιστή Ζαν-Πιερ Βερνάν. Εξηγήστε γιατί ο Βερνάν θεωρεί τόσο σημαντική τη διαμόρφωση του «συστήματος», όπως το ονομάζει της πόλης-κράτους.
Νομίζω ότι η Ελλάδα, για μια σειρά από λόγους που είναι πολύ δύσκολο να διαχωρίσουμε, διαμόρφωσε ένα σύστημα που το αποκαλούμε «η πόλις». Διαμόρφωσε δηλαδή την πόλη-κράτος. Γνωρίζω καλά πως οι ανθρωπολόγοι έδειξαν ότι ίσως να υπήρχαν απαρχές συλλογικής ζωής βασιζόμενες στη συζήτηση και σε πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής ή ακόμη και στην Αφρική. Αλλά στην Ελλάδα ήταν που εδραιώθηκε η ιδέα ότι όλα τα μέλη μιας ομάδας, μιας κοινότητας συμμετέχουν ισότιμα στις κοινές υποθέσεις και στη λήψη των κρίσιμων αποφάσεων, γιατί εκεί διαμορφώθηκαν και οι ανάλογοι θεσμοί. Και αυτό έγινε στα μάτια των ίδιων των Ελλήνων η ένδειξη της υπεροχής τους, επειδή «οι βάρβαροι» ήσαν άνθρωποι οι οποίοι αποδέχονταν την υποταγή στην εξουσία ενός βασιλιά ή ενός τυράννου. Με τον ίδιο τρόπο, οι Έλληνες καθόρισαν τις μορφές της επιστημονικής σκέψης και τη φιλοσοφία, που είναι κι αυτή μια ελληνική υπόθεση.
Μελέτησα τη σκέψη εκείνων που αποκαλούνται Κινέζοι «σοφιστές», γιατί ήμουν μέλος μιας επιτροπής που έκρινε τη διδακτορική διατριβή ενός σινολόγου με θέμα τους Κινέζους «σοφιστές». Δυσκολεύτηκα πάρα πολύ να μπω στο πνεύμα τους, γιατί είναι ένας άλλος τύπος σκέψης. Ενώ αντίθετα διαβάζω με αληθινή απόλαυση τους Έλληνες σοφιστές, των οποίων ο λόγος προσδιορίζεται με μεγάλη σαφήνεια.
Απόσπασμα από συνέντευξη του Ζαν-Πιερ Βερνάν, 5/12/200
Νομίζω ότι η Ελλάδα, για μια σειρά από λόγους που είναι πολύ δύσκολο να διαχωρίσουμε, διαμόρφωσε ένα σύστημα που το αποκαλούμε «η πόλις». Διαμόρφωσε δηλαδή την πόλη-κράτος. Γνωρίζω καλά πως οι ανθρωπολόγοι έδειξαν ότι ίσως να υπήρχαν απαρχές συλλογικής ζωής βασιζόμενες στη συζήτηση και σε πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής ή ακόμη και στην Αφρική. Αλλά στην Ελλάδα ήταν που εδραιώθηκε η ιδέα ότι όλα τα μέλη μιας ομάδας, μιας κοινότητας συμμετέχουν ισότιμα στις κοινές υποθέσεις και στη λήψη των κρίσιμων αποφάσεων, γιατί εκεί διαμορφώθηκαν και οι ανάλογοι θεσμοί. Και αυτό έγινε στα μάτια των ίδιων των Ελλήνων η ένδειξη της υπεροχής τους, επειδή «οι βάρβαροι» ήσαν άνθρωποι οι οποίοι αποδέχονταν την υποταγή στην εξουσία ενός βασιλιά ή ενός τυράννου. Με τον ίδιο τρόπο, οι Έλληνες καθόρισαν τις μορφές της επιστημονικής σκέψης και τη φιλοσοφία, που είναι κι αυτή μια ελληνική υπόθεση.
Μελέτησα τη σκέψη εκείνων που αποκαλούνται Κινέζοι «σοφιστές», γιατί ήμουν μέλος μιας επιτροπής που έκρινε τη διδακτορική διατριβή ενός σινολόγου με θέμα τους Κινέζους «σοφιστές». Δυσκολεύτηκα πάρα πολύ να μπω στο πνεύμα τους, γιατί είναι ένας άλλος τύπος σκέψης. Ενώ αντίθετα διαβάζω με αληθινή απόλαυση τους Έλληνες σοφιστές, των οποίων ο λόγος προσδιορίζεται με μεγάλη σαφήνεια.
Απόσπασμα από συνέντευξη του Ζαν-Πιερ Βερνάν, 5/12/200
Με βάση το παράθεμα που ακολουθεί α) να εξηγήσετε γιατί η πόλη είναι η καλύτερη μορφή οργάνωσης κατά τον Αριστοτέλη και β) ποιοι νομίζετε ότι ήταν οι βασικοί στόχοι μιας αρχαίας πόλης-κράτους;
Η πόλη είναι η πιο σημαντική κοινωνία που περιέχει όλες τις άλλες. Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη, αποτελεί μια μορφή κοινωνίας και ότι κάθε κοινωνία έχει συσταθεί αποσκοπώντας σε κάποιο αγαθό (διότι όλοι οι άνθρωποι ό,τι κάνουν το κάνουν για να κατακτήσουν αυτό που τους φαίνεται αγαθό), είναι φανερό ότι όλες οι κοινωνίες αποσκοπούν βεβαίως σε κάποιο αγαθό, η κοινωνία όμως που είναι η πιο σημαντική απ' όλες και που εμπεριέχει όλες τις άλλες είναι αυτή που κατεξοχήν επιδιώκει το αγαθό, και μάλιστα το πιο σημαντικό. Και αυτή είναι η καλούμενη πόλη και πολιτική κοινωνία [...] Η πόλη δεν είναι λοιπόν τίποτε άλλο παρά η τέλεια κοινωνία που αποτελείται από περισσότερες κώμες και διαθέτει, μπορούμε να πούμε, τη μέγιστη δυνατή αυτάρκεια- συγκροτήθηκε βεβαίως για την εξασφάλιση των αναγκαίων για τη ζωή προϋποθέσεων, όμως υπάρχει χάριν της ευδαιμονίας.
Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, 1252α 1-1 και Α, 1252b 21-34--
Η πόλη είναι η πιο σημαντική κοινωνία που περιέχει όλες τις άλλες. Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη, αποτελεί μια μορφή κοινωνίας και ότι κάθε κοινωνία έχει συσταθεί αποσκοπώντας σε κάποιο αγαθό (διότι όλοι οι άνθρωποι ό,τι κάνουν το κάνουν για να κατακτήσουν αυτό που τους φαίνεται αγαθό), είναι φανερό ότι όλες οι κοινωνίες αποσκοπούν βεβαίως σε κάποιο αγαθό, η κοινωνία όμως που είναι η πιο σημαντική απ' όλες και που εμπεριέχει όλες τις άλλες είναι αυτή που κατεξοχήν επιδιώκει το αγαθό, και μάλιστα το πιο σημαντικό. Και αυτή είναι η καλούμενη πόλη και πολιτική κοινωνία [...] Η πόλη δεν είναι λοιπόν τίποτε άλλο παρά η τέλεια κοινωνία που αποτελείται από περισσότερες κώμες και διαθέτει, μπορούμε να πούμε, τη μέγιστη δυνατή αυτάρκεια- συγκροτήθηκε βεβαίως για την εξασφάλιση των αναγκαίων για τη ζωή προϋποθέσεων, όμως υπάρχει χάριν της ευδαιμονίας.
Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, 1252α 1-1 και Α, 1252b 21-34--
Με βάση το παράθεμα που ακολουθεί να αναφερθείτε στις αιτίες που οδήγησαν στην εμφάνιση της πόλης-κράτους στην αρχαία Ελλάδα.
Ο μετασχηματισμός της φυλετικής κοινωνίας σε πολιτική συνδέεται με την άνοδο της αριστοκρατίας και τη βαθμιαία πτώση της βασιλείας. Οι αριστοκράτες αντλούν την πολιτική τους δύναμη από την προνομιακή καταγωγή τους, που ανάγεται σε θεούς ή ήρωες και από τα πολιτικά δικαιώματα που είχαν ως αρχηγοί γενών. Με την άνοδο της αριστοκρατίας, η ισόβια βασιλεία αρχίζει να παρακμάζει. Τόσο, όμως, οι υπερβάσεις των βασιλέων όσο και ο τρόπος διακυβέρνησης από τους αριστοκράτες, όταν παραμέρισαν τους βασιλείς, προκαλούσαν δυσαρέσκεια. Από τις πρώτες αφορμές δυσαρέσκειας ήταν η αυθαιρεσία κατά την απονομή της δικαιοσύνης. Για το λόγο αυτό, σε πολλές περιπτώσεις η εμφάνιση των πρώτων πόλεων-κρατών συμπίπτει και με τη θέσπιση νόμων και θεσμών.
Α. Ράμου-Χαψιάδη, Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική, σελ. 73-75 (διασκευασμένο κείμενο)
Ο μετασχηματισμός της φυλετικής κοινωνίας σε πολιτική συνδέεται με την άνοδο της αριστοκρατίας και τη βαθμιαία πτώση της βασιλείας. Οι αριστοκράτες αντλούν την πολιτική τους δύναμη από την προνομιακή καταγωγή τους, που ανάγεται σε θεούς ή ήρωες και από τα πολιτικά δικαιώματα που είχαν ως αρχηγοί γενών. Με την άνοδο της αριστοκρατίας, η ισόβια βασιλεία αρχίζει να παρακμάζει. Τόσο, όμως, οι υπερβάσεις των βασιλέων όσο και ο τρόπος διακυβέρνησης από τους αριστοκράτες, όταν παραμέρισαν τους βασιλείς, προκαλούσαν δυσαρέσκεια. Από τις πρώτες αφορμές δυσαρέσκειας ήταν η αυθαιρεσία κατά την απονομή της δικαιοσύνης. Για το λόγο αυτό, σε πολλές περιπτώσεις η εμφάνιση των πρώτων πόλεων-κρατών συμπίπτει και με τη θέσπιση νόμων και θεσμών.
Α. Ράμου-Χαψιάδη, Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική, σελ. 73-75 (διασκευασμένο κείμενο)