Η παρακμή των πολιτισμών
Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί και σε μια παράγραφο έως 150 λέξεις απαντήστε στην εξής ερώτηση: Συμφωνείτε ἠ διαφωνείτε με τη συσχέτιση του παρόντος με το παρελθόν; Αν υπόθεσουμε ότι το ενδεχόμενο κατάρρευσης του σύγχρονου πολιτισμού ισχύει, όπως το περιγράφει ο συγγραφέας, μπορείτε να προτείνετε ιδέες για την αποτροπή του;
Ιχνηλατώντας την εξαφάνιση πολιτισμών
Του Φιλιππου Χατζοπουλου
«Το όνομά μου είναι Οζυμανδίας, Βασιλέας Βασιλέων,
Κοίτα τα έργα μου, δοξασμένε, και απελπίσου!
Τίποτα δεν μένει παντοτινό. Γύρω από τη σήψη
Στα γιγάντια αυτά ερείπια, χωρίς όρια και φτιασίδια
Η μοναχική και επίπεδη άμμος απλώνεται».
Οζυμανδιας, Π. Μπ. Σελεϊ
Σε μια εποχή κατά την οποία το θέμα της κατάρρευσης καθεστώτων, όπως αυτών της Ανατολικής Ευρώπης, απασχολεί την επικαιρότητα λόγω της 20ής επετείου της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου, οι θέσεις του βιο-ανθρωπολόγου Τζάρεντ Ντάιαμοντ αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον. Στο βιβλίο του «Κατάρρευση», ο Ντάιαμοντ αποπειράται να ερμηνεύσει τα αίτια της κατάρρευσης ισχυρών πολιτισμών του παρελθόντος, με σημαντικά πολιτιστικά, οικονομικά και παραγωγικά επιτεύγματα στο ενεργητικό τους.
Ο Οζυμανδίας, το σονέτο του Σέλεϊ που αναφέρεται στον Αιγύπτιο Φαραώ Ραμσή Β΄, προσπαθεί με τον τρόπο του να τονίσει την εφήμερη φύση κάθε φαινομενικά πανίσχυρης αυτοκρατορίας, καταδικασμένης να υποκύψει στη φθορά του χρόνου για να χαθεί στην άμμο της ερήμου. Ποια αναπόδραστη διαδικασία οδηγεί, όμως, τις αυτοκρατορίες και τους μεγάλους πολιτισμούς στην παρακμή;
Ο Ντάιαμοντ, στο βιβλίο του «Κατάρρευση» (Εκδ. Κάτοπτρο), αποδίδει την παρακμή και την εξαφάνιση σε συνδυασμό παραγόντων, που μπορεί να περιλαμβάνουν την ηθελημένη «οικο-κτονία», όπου ο πληθυσμός καταστρέφει το οικοσύστημά του, αδιαφορώντας για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των πράξεών του, αλλά και τις κλιματικές αλλαγές που δεν σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα, την ύπαρξη εχθρικών γειτόνων και την απουσία εμπορικών εταίρων.
Με τον όρο κατάρρευση, ο Ντάιαμοντ εννοεί την ακραία μορφή παρακμής, που εκδηλώνεται με σταδιακή αλλά δραστική πληθυσμιακή συρρίκνωση, καθώς και την περιστολή ή ακόμη και εγκατάλειψη κάθε πολύπλοκης κοινωνικής δραστηριότητας. Ανάλογη κατάρρευση υπέστησαν πολιτισμοί σε κάθε πλάτος και μήκος της Γης, από τους Ινδιάνους Ανασάζι του Νέου Μεξικού στις ΗΠΑ, τον μινωικό πολιτισμό, τη Νήσο του Πάσχα στον Ειρηνικό, τον πολιτισμό των Μάγιας της Κεντρικής Αμερικής, μέχρι και εκείνους του Ανγκόρ Βατ της Καμπότζης και των μυστηριωδών Νάσκα του Βόρειου Μεξικού.
Το βιβλίο του Ντάιμοντ αποκαλύπτει με αδιάσειστα στοιχεία ότι οι κοινωνίες του παρελθόντος είχαν την ίδια αυτοκαταστροφική ικανότητα με εκείνη των σύγχρονων ανεπτυγμένων κρατών. Η αδιάκοπη αποψίλωση των δασών και η καταστροφή του οικοσυστήματός τους, η αποσάθρωση του εδάφους ως αποτέλεσμα εντατικής καλλιέργειας, η αποτυχημένη διαχείριση υδάτινων πόρων, η υπερβολική θήρα και αλιεία, καθώς και η άκρατη πληθυσμιακή αύξηση είναι μεταξύ των παραγόντων που συνέβαλαν στην κατάρρευση των παραπάνω πολιτισμών.
Κοινές πορείες
Οι πορείες προς την καταστροφή υπήρξαν δε κοινές, απλές παραλλαγές στο ίδιο μοτίβο: πληθυσμιακή εκτίναξη, που υποχρέωσε τους κατοίκους να εντατικοποιήσουν τις μεθόδους αγροτικής παραγωγής, με σημαντικά αρδευτικά έργα, διπλή σπορά και πεζούλες, που με τη σειρά τους οδήγησαν σε εξασθένιση των εδαφών και σε λιμό.
Η αξία της ιστορικής εμπειρίας ως παραδείγματος προς αποφυγήν είναι εμφανής, ιδιαίτερα αν αναλογισθούμε ότι στους παραπάνω παράγοντες η σύγχρονη δυτική κοινωνία προσέθεσε την προκαλούμενη από τον άνθρωπο κλιματική αλλαγή, τη συσσώρευση τοξικών αποβλήτων στο περιβάλλον, την εξάντληση των ενεργειακών πηγών και την πλήρη αξιοποίηση της φωτοσυνθετικής ικανότητας των οργανισμών στη Γη.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 07/11/2009
Του Φιλιππου Χατζοπουλου
«Το όνομά μου είναι Οζυμανδίας, Βασιλέας Βασιλέων,
Κοίτα τα έργα μου, δοξασμένε, και απελπίσου!
Τίποτα δεν μένει παντοτινό. Γύρω από τη σήψη
Στα γιγάντια αυτά ερείπια, χωρίς όρια και φτιασίδια
Η μοναχική και επίπεδη άμμος απλώνεται».
Οζυμανδιας, Π. Μπ. Σελεϊ
Σε μια εποχή κατά την οποία το θέμα της κατάρρευσης καθεστώτων, όπως αυτών της Ανατολικής Ευρώπης, απασχολεί την επικαιρότητα λόγω της 20ής επετείου της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου, οι θέσεις του βιο-ανθρωπολόγου Τζάρεντ Ντάιαμοντ αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον. Στο βιβλίο του «Κατάρρευση», ο Ντάιαμοντ αποπειράται να ερμηνεύσει τα αίτια της κατάρρευσης ισχυρών πολιτισμών του παρελθόντος, με σημαντικά πολιτιστικά, οικονομικά και παραγωγικά επιτεύγματα στο ενεργητικό τους.
Ο Οζυμανδίας, το σονέτο του Σέλεϊ που αναφέρεται στον Αιγύπτιο Φαραώ Ραμσή Β΄, προσπαθεί με τον τρόπο του να τονίσει την εφήμερη φύση κάθε φαινομενικά πανίσχυρης αυτοκρατορίας, καταδικασμένης να υποκύψει στη φθορά του χρόνου για να χαθεί στην άμμο της ερήμου. Ποια αναπόδραστη διαδικασία οδηγεί, όμως, τις αυτοκρατορίες και τους μεγάλους πολιτισμούς στην παρακμή;
Ο Ντάιαμοντ, στο βιβλίο του «Κατάρρευση» (Εκδ. Κάτοπτρο), αποδίδει την παρακμή και την εξαφάνιση σε συνδυασμό παραγόντων, που μπορεί να περιλαμβάνουν την ηθελημένη «οικο-κτονία», όπου ο πληθυσμός καταστρέφει το οικοσύστημά του, αδιαφορώντας για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των πράξεών του, αλλά και τις κλιματικές αλλαγές που δεν σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα, την ύπαρξη εχθρικών γειτόνων και την απουσία εμπορικών εταίρων.
Με τον όρο κατάρρευση, ο Ντάιαμοντ εννοεί την ακραία μορφή παρακμής, που εκδηλώνεται με σταδιακή αλλά δραστική πληθυσμιακή συρρίκνωση, καθώς και την περιστολή ή ακόμη και εγκατάλειψη κάθε πολύπλοκης κοινωνικής δραστηριότητας. Ανάλογη κατάρρευση υπέστησαν πολιτισμοί σε κάθε πλάτος και μήκος της Γης, από τους Ινδιάνους Ανασάζι του Νέου Μεξικού στις ΗΠΑ, τον μινωικό πολιτισμό, τη Νήσο του Πάσχα στον Ειρηνικό, τον πολιτισμό των Μάγιας της Κεντρικής Αμερικής, μέχρι και εκείνους του Ανγκόρ Βατ της Καμπότζης και των μυστηριωδών Νάσκα του Βόρειου Μεξικού.
Το βιβλίο του Ντάιμοντ αποκαλύπτει με αδιάσειστα στοιχεία ότι οι κοινωνίες του παρελθόντος είχαν την ίδια αυτοκαταστροφική ικανότητα με εκείνη των σύγχρονων ανεπτυγμένων κρατών. Η αδιάκοπη αποψίλωση των δασών και η καταστροφή του οικοσυστήματός τους, η αποσάθρωση του εδάφους ως αποτέλεσμα εντατικής καλλιέργειας, η αποτυχημένη διαχείριση υδάτινων πόρων, η υπερβολική θήρα και αλιεία, καθώς και η άκρατη πληθυσμιακή αύξηση είναι μεταξύ των παραγόντων που συνέβαλαν στην κατάρρευση των παραπάνω πολιτισμών.
Κοινές πορείες
Οι πορείες προς την καταστροφή υπήρξαν δε κοινές, απλές παραλλαγές στο ίδιο μοτίβο: πληθυσμιακή εκτίναξη, που υποχρέωσε τους κατοίκους να εντατικοποιήσουν τις μεθόδους αγροτικής παραγωγής, με σημαντικά αρδευτικά έργα, διπλή σπορά και πεζούλες, που με τη σειρά τους οδήγησαν σε εξασθένιση των εδαφών και σε λιμό.
Η αξία της ιστορικής εμπειρίας ως παραδείγματος προς αποφυγήν είναι εμφανής, ιδιαίτερα αν αναλογισθούμε ότι στους παραπάνω παράγοντες η σύγχρονη δυτική κοινωνία προσέθεσε την προκαλούμενη από τον άνθρωπο κλιματική αλλαγή, τη συσσώρευση τοξικών αποβλήτων στο περιβάλλον, την εξάντληση των ενεργειακών πηγών και την πλήρη αξιοποίηση της φωτοσυνθετικής ικανότητας των οργανισμών στη Γη.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 07/11/2009